Özel Gereksinimli Çocuğa Sahip Ailelerde Psikolojik Sağlamlık: Özel Eğitim Bağlamında Sistematik Bir İnceleme
Özet Görüntüleme: 13
/ 
PDF İndirme: 3
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.18002449Anahtar Kelimeler:
Psikolojik sağlamlık, özel gereksinimli çocuk, aile, özel eğitimÖzet
Bu çalışma, özel gereksinimli çocuğa sahip ailelerde psikolojik sağlamlık olgusunu özel eğitim alanı bağlamında ele alan araştırmaları sistematik biçimde incelemeyi amaçlamaktadır. Özel gereksinimli çocukların bakım ve eğitim süreçleri, ailelerin psikolojik, sosyal ve ekonomik yaşamlarını çok boyutlu olarak etkilemektedir. Bu nedenle, ailelerin zorluklarla başa çıkabilme kapasitelerini ifade eden psikolojik sağlamlık, özel eğitim alanında giderek daha fazla önem kazanan bir kavram haline gelmiştir. Çalışmada, 2010–2025 yılları arasında yayımlanan ulusal ve uluslararası makaleler, belirlenen dâhil edilme ölçütleri çerçevesinde taranmıştır. Literatür taraması kapsamında “psikolojik sağlamlık”, “dayanıklılık”, “özel gereksinimli çocuk”, “aile”, “özel eğitim” anahtar sözcükleri kullanılmıştır. Ulaşılan çalışmalar, örneklem özellikleri, yöntemsel yaklaşımlar, değişkenler arası ilişkiler ve temel bulgular açısından analiz edilmiştir.
Elde edilen bulgular, özel gereksinimli çocuğa sahip ebeveynlerin psikolojik sağlamlık düzeylerinin; sosyal destek, ebeveyn tutumları, başa çıkma stratejileri, algılanan stres düzeyi ve çocuğun engel türü gibi değişkenlerle yakından ilişkili olduğunu göstermektedir. Ayrıca, aile içi iletişimin güçlü olduğu, sosyal destek ağlarının etkin kullanıldığı ve profesyonel rehberlik hizmetlerine erişimin sağlandığı durumlarda psikolojik sağlamlığın anlamlı biçimde arttığı belirlenmiştir. İncelenen araştırmaların çoğunlukla betimsel veya ilişkisel tasarımlara dayandığı, nitel çalışmaların ve deneysel müdahalelerin ise sınırlı olduğu saptanmıştır.
Sonuç olarak, bu derleme, özel gereksinimli çocuğa sahip ailelerin psikolojik sağlamlık süreçlerinin özel eğitim uygulamalarına entegrasyonu açısından önemli veriler sunmaktadır. Gelecekte yapılacak araştırmalarda, kültürel bağlamın dikkate alındığı, uzunlamasına ve müdahaleye dayalı çalışmaların artırılması önerilmektedir.
Referanslar
Bayar, Y. ve Sayın, E. (2020). Psikolojik sağlamlığı artırmaya yönelik grup rehberliği programının özel gereksinimli çocuk ebeveynleri üzerindeki etkisi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 12(63), 78–99.
Bayraktar, G. ve Kaner, S. (2019). Özel gereksinimli çocuk annelerinin psikolojik sağlamlık ve sosyal destek algılarının incelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 52(3), 721–744.
Bekhet, A. K., Johnson, N. L. ve Zauszniewski, J. A. (2012). Resilience in family members of persons with autism spectrum disorder: A review of the literature. Issues in Mental Health Nursing, 33(10), 650–656.
Black, K. ve Lobo, M. (2008). A conceptual review of family resilience factors. Journal of Family Nursing, 14(1), 33–55.
Boztaş, Z. (2024). Sosyoekonomik değişkenlerin özel gereksinimli çocuk ebeveynlerinin psikolojik sağlamlığı üzerindeki etkisi. Uluslararası Özel Eğitim Araştırmaları Dergisi, 15(1), 112–128.
Bronfenbrenner, U. (1979). The ecology of human development: Experiments by nature and design. Harvard University Press.
Chen, C., Liu, T., Zhang, J. ve Zhang, L. (2020). Effects of mindfulness-based stress reduction on resilience and parental stress in parents of children with developmental disabilities. Mindfulness, 11(4), 942–952.
Dyson, L. L. (1997). Fathers and mothers of school-age children with developmental disabilities: Parental stress, family functioning, and social support. American Journal on Mental Retardation, 102(3), 267–279.
Froma, W. (2020). Family resilience: A developmental systems framework. Guilford Press
Guralnick, M. J. (2011). Why early intervention works: A systems perspective. Infants & Young Children, 24(1), 6–28.
Gürsoy, F. ve Kalkan, M. (2021). Aile dayanıklılığını güçlendirme programının özel gereksinimli çocuk ebeveynlerinin psikolojik sağlamlık düzeylerine etkisi. Türk Psikoloji Yazıları, 24(48), 85–102.
Hastings, R. P. (2002). Parental stress and positive perceptions in families of children with developmental disabilities. American Journal on Mental Retardation, 107(2), 116–127.
İnal, A. E. ve Aktürk, A. İ. (2022). Examination of the psychological resilience, family resilience and life satisfaction of the parents of children with special needs and the parents of children with normal development. Uluslararası Akademik Yönetim Bilimleri Dergisi, 8(12), 21–45.
İnceoğlu, S. ve Karataş, Z. (2021). Özel gereksinimli çocukların ebeveynlerinde sosyal destek ve psikolojik sağlamlık ilişkisi: Grup müdahalesi temelli bir çalışma. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 11(62), 145–164.
Kadı, S. ve Eldeniz Çetin, M. (2018). Investigating the resilience levels of parents with children with multiple disabilities based on different variables. European Journal of Educational Research, 7(2), 211–223.
Luthar, S. S., Cicchetti, D. ve Becker, B. (2000). The construct of resilience: A critical evaluation and guidelines for future work. Child Development, 71(3), 543–562.
Masten, A. S. (2014). Ordinary magic: Resilience in development. The Guilford Press.
Masten, A. S. (2018). Resilience theory and research on children and families: Past, present, and promise. Journal of Family Theory and Review, 10(1), 12–31.
Mizuno, E. ve Holloway, S. D. (2020). Parental resilience and social support among parents of children with developmental disabilities. Journal of Child and Family Studies, 29(2), 420–432.
Paster, A., Brandwein, D. ve Walsh, J. (2009). Parenting a child with autism: A review of research and future directions. Journal of Family Psychology, 23(2), 177–189.
Pottie, C. G. ve Ingram, K. M. (2008). Daily stress, coping, and well-being in parents of children with autism: A multilevel modeling approach. Journal of Family Psychology, 22(6), 855–864.
Resch, J. A., Benz, M. R. ve Elliott, T. R. (2012). Evaluating a dynamic process model of wellbeing for parents of children with disabilities: A multi-method analysis. Rehabilitation Psychology, 57(1), 61–72.
Sixbey, M. T. (2005). Development of the family resilience assessment scale to identify family resilience constructs. (Yayımlanmamış doktora tezi). University of Florida.
Smith, L. E., Greenberg, J. S. ve Mailick, M. R. (2012). Adult outcomes of children with autism: Community inclusion and parent well-being. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 53(9), 1009–1017.
Theron, L. (2020). Resilience of sub-Saharan children and adolescents: A scoping review. South African Journal of Psychology, 50(2), 159–173.
Ungar, M. (2011). The social ecology of resilience: Addressing contextual and cultural ambiguity of a nascent construct. American Journal of Orthopsychiatry, 81(1), 1–17.
Walsh, F. (2016). Strengthening family resilience (3. baskı). Guilford Press.
Werner, E. E. ve Smith, R. S. (1982). Vulnerable but invincible: A longitudinal study of resilient children and youth. McGraw-Hill.
Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (12. baskı). Seçkin Yayıncılık.
Yıldırım, F. ve Demir, Ö. (2020). Özel gereksinimli çocukların ailelerinde psikolojik sağlamlık ve sosyal destek ilişkisi. Eğitimde Kuram ve Uygulama Dergisi, 16(2), 235–252.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 ASES EDUSCI (INTERNATIONAL JOURNAL OF EDUCATIONAL SCIENCES) ISSN: 2822-6844
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
The journal is licensed under a 